Hoogbegaafd en volwassen: hoe herken je jezelf?
Hoogbegaafdheid stopt niet bij de puberteit. Toch komt het vaak voor dat volwassenen pas op latere leeftijd ontdekken dat zij hoogbegaafd zijn. Vaak doordat hun kind getest wordt, of omdat ze vastlopen in werk, relaties of zingeving. De ontdekking roept zowel opluchting als verwarring op: "Waarom wist ik dit niet eerder?" of "Waarom is dit nooit opgemerkt?"
Veel hoogbegaafde volwassenen zijn meesters in aanpassen. Ze hebben geleerd om binnen systemen te functioneren — ten koste van hun eigen energie. Maar het onbestemde gevoel van ‘anders zijn’, de behoefte aan verdieping of de frustratie over oppervlakkigheid blijft terugkomen.
Hoe herken je hoogbegaafdheid bij volwassenen?
Hoewel hoogbegaafdheid zich bij volwassenen niet altijd in prestaties uit, zijn er wel kenmerkende patronen te herkennen. Vaak gaat het niet om één signaal, maar om een combinatie van ervaringen:
Snelle, diepgaande denker: je legt razendsnel verbanden, sterk analytisch, denkt systemisch, filosofisch of abstract.
Intense beleving: emoties, rechtvaardigheidsgevoel en zintuiglijke waarneming zijn vaak sterker dan gemiddeld.
Existentiële vragen: zingeving, levensdoel, ethiek en authenticiteit spelen een centrale rol.
Snel verveeld: in gesprekken, werk of opleidingen. Routine en herhaling putten je uit.
Sterke innerlijke criticus: perfectionisme of imposter syndrome komt vaak voor.
Moeite met sociale aanpassing: je voelt je vaak niet begrepen, past je (te) veel aan of trekt je terug.
Volgens het Delphi-model van hoogbegaafdheid (Mönks & Renzulli, aangevuld met praktijkervaringen van Kooijman-van Thiel) zijn ook emotionele intensiteit, autonomie, rechtvaardigheidsgevoel en gevoeligheid voor incongruentie belangrijke kernmerken bij volwassenen.
Waarom blijft het vaak verborgen?
Veel volwassenen die hoogbegaafd zijn, hebben zich in hun jeugd aangepast aan verwachtingen of zijn als ‘lastig’, ‘vervelend slim’ of ‘gevoelig’ bestempeld. Zonder juiste begeleiding ontwikkelen ze een copingmechanisme dat zich richt op aanpassen, presteren of pleasen. Hierdoor verdwijnt het authentieke zelf naar de achtergrond.
Daarnaast is er maatschappelijk weinig taal voor hoogbegaafdheid bij volwassenen. Het stereotype beeld van de briljante wetenschapper of sociaal onhandige nerd sluit voor velen niet aan.
Wat zijn de gevolgen van niet-herkenning?
Niet-herkende hoogbegaafdheid kan leiden tot:
Burn-out of bore-out
Keuzestress in loopbaan en relaties
Levenslange twijfel aan jezelf of je eigen pad
Eenzaamheid, zelfs temidden van anderen
Niet durven kiezen voor wat je werkelijk wilt
Volgens onderzoekswerk van Silverman (2013) en Kieboom (2014) hebben veel hoogbegaafde volwassenen een grote innerlijke rijkdom, maar ook een verhoogde kwetsbaarheid voor depressie, existentiële crisis of sociaal isolement als hun behoeften niet worden herkend.
Wat helpt?
Erkenning: begrijpen dat je ‘anders zijn’ geen gebrek is, maar een andere bedrading van denken en voelen.
Inzicht: via testen (zoals de WAIS), coaching, reflectie of IMPACT methode kun je ontdekken wat jouw unieke profiel is.
Verbondenheid: contact met andere hoogbegaafde volwassenen geeft herkenning, rust en ruimte.
Autonomie herwinnen: door bewustwording van aanpassingsgedrag kun je keuzes maken die wél bij je passen.
Zoals Miraca Gross (2004) het verwoordt:
"Many gifted adults suffer not because of their giftedness, but because they never had the language to understand who they are."
Bronnen:
Silverman, L. (2013). Giftedness 101.
Kieboom, T. (2014). Meer dan intelligent.
Gross, M. (2004). Exceptionally Gifted Children.
Kooijman-van Thiel, M. (2008). Delphi-model van Hoogbegaafdheid.
Dabrowski, K. (1972). The Theory of Positive Disintegration