Growth mindset: leren groeien in plaats van falen vermijden als hoogbegaafde

Hoe een andere bril alles kan veranderen

Na een toetsweek zit David (13) beteuterd aan tafel. Zijn ouders zien een rij achten en negens, maar David kijkt alleen naar die ene onvoldoende voor geschiedenis. “Ik ben gewoon slecht in dit vak. Zie je wel, ik kan het niet.” Het is een voorbeeld van een fixed mindset: de overtuiging dat capaciteiten vaststaan. Voor veel hoogbegaafde kinderen is dit een valkuil, juist omdat ze gewend zijn dat leren vanzelf gaat. Zodra ze ergens moeite voor moeten doen, voelt het alsof ze falen.

Psychologe Carol Dweck (2006) introduceerde het begrip growth mindset: de overtuiging dat intelligentie en talent kunnen groeien door inspanning, oefening en leren van fouten. Het tegenovergestelde is een fixed mindset, waarin fouten bewijs lijken van onbekwaamheid.

De link met perfectionisme, faalangst en onderpresteren

Perfectionisme en faalangst zijn bijna altijd verbonden met een fixed mindset. Als een kind gelooft dat slimheid vaststaat, voelt een fout als bewijs dat het niet slim genoeg is. Gevolg: taken vermijden of onderpresteren om geen fouten te hoeven maken.

Onderpresteren wordt dan een beschermingsmechanisme: “Als ik het niet probeer, kan ik ook niet falen.” Maar daarmee blijft talent onzichtbaar en verdwijnt het zelfvertrouwen stukje bij beetje.

Een growth mindset biedt hier een ander perspectief: fouten horen erbij, inspanning is waardevol, en leren is een proces.

Hoe creëer je een growth mindset?

Dit begint bij taal en houding van volwassenen. Een kind dat steeds hoort “Wat ben je slim” leert dat slim-zijn de norm is. Een kind dat hoort “Wat goed dat je zo doorzette” leert dat inzet en proces belangrijker zijn dan resultaat.

Ouders en leerkrachten kunnen groei stimuleren door:

• fouten te normaliseren (“wat heb je hiervan geleerd?”),

• inspanning te waarderen boven resultaat,

• kleine successen zichtbaar te maken,

• en ruimte te geven voor uitdagingen buiten de comfortzone.

Meer dan een theorie

Voor hoogbegaafde kinderen kan de overstap naar een growth mindset levensveranderend zijn. Het haalt de druk van perfectie, verlaagt de angst om te falen en maakt dat leren weer een avontuur wordt in plaats van een toets.

Zoals Dweck (2006) stelt: “It’s not about how smart you are, but how you’re smart.”

Bronnen:

• Dweck, C. (2006). Mindset: The New Psychology of Success.

• Silverman, L. (2013). Giftedness 101.

• Van Gerven, E. (2010). Onderpresteren bij (hoog)begaafde leerlingen.