Het Zijnsluik van Tessa Kieboom: de binnenwereld van de hoogbegaafde
Wat maakt een kind (of volwassene) hoogbegaafd? Volgens het Zijnsluik van Tessa Kieboom, een van de bekendste experts op het gebied van hoogbegaafdheid in België en Nederland, is het antwoord niet alleen te vinden in gedrag of IQ. Hoogbegaafdheid zit ook — en misschien wel vooral — in de binnenwereld van een persoon: in wie iemand ís, hoe diegene denkt, voelt en ervaart.
Veel kenmerken van hoogbegaafdheid blijven onder de radar als we alleen naar prestaties en gedrag kijken. Kinderen die zich aanpassen, zich ‘braaf’ gedragen of juist in verzet gaan, laten vaak niet zien wat er innerlijk speelt. Het Zijnsluik helpt om die binnenwereld zichtbaar te maken.
De vijf luiken van het Zijnsluik
Perfectionisme
Hoogbegaafde kinderen (en volwassenen) willen het niet gewoon ‘goed’ doen, maar perfect. Dat kan tot uitstelgedrag leiden (“ik begin er niet aan als het niet meteen lukt”) of tot grote stress bij falen. Dit perfectionisme is niet altijd zichtbaar — het speelt zich vaak intern af.
Voorbeeld: Emma (12) gooit haar tekeningen weg omdat ze “niet goed genoeg” zijn. Niemand had door dat ze zoveel tijd thuis oefende, omdat ze haar werk pas toont als het perfect is — in haar ogen dan.
Hoog rechtvaardigheidsgevoel
Deze kinderen hebben een fijnzinnig moreel kompas. Ze trekken zich onrecht persoonlijk aan, ook als het hen zelf niet raakt. Ze kunnen fel reageren op ‘oneerlijke’ regels of gedrag van volwassenen.
Voorbeeld: Bram (9) krijgt straf omdat hij tijdens de les ‘doordramde’. Wat zijn juf niet zag, is dat hij opkwam voor een klasgenoot die gepest werd. Zijn reactie werd als ‘storend’ gezien, terwijl het voortkwam uit een sterk gevoel voor rechtvaardigheid.
Sterk verantwoordelijkheidsgevoel
Veel hoogbegaafde kinderen voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van anderen — soms meer dan goed voor ze is. Ze willen conflicten oplossen, anderen helpen, of trekken zich het falen van de groep persoonlijk aan.
Voorbeeld: Noor (10) huilt ’s avonds omdat haar groepje bij een spreekbeurt een onvoldoende kreeg. Zij had alles voorbereid, maar de anderen deden niet mee. Toch voelt zij zich schuldig.
Kritische ingesteldheid
Deze kinderen stellen veel vragen. Niet om lastig te zijn, maar omdat ze logica en helderheid zoeken. Ze accepteren autoriteit niet vanzelf en willen begrijpen waarom iets moet.
Voorbeeld: Daan (11) blijft vragen stellen over de reden van huiswerk: “Waarom moet ik dit maken als ik het al snap?” Zijn leerkracht vindt hem lastig, maar hij probeert eigenlijk gewoon zin en logica te vinden.
Emotionele intensiteit
Hoogbegaafden beleven emoties diep en intens. Ze kunnen ontroerd raken door muziek, overstuur zijn na een ogenschijnlijk klein voorval of dagen piekeren over iets wat anderen vergeten.
Voorbeeld: Linde (7) wil niet meer naar school nadat ze per ongeluk iemand liet struikelen. Ze blijft denken dat de ander boos is, terwijl het al opgelost is.
Waarom dit model zo waardevol is
Het Zijnsluik helpt ouders, leraren en hulpverleners om gedrag van hoogbegaafde kinderen anders te duiden. In plaats van te focussen op ‘moeilijk gedrag’, kijken we naar de bron ervan. Wat motiveert het kind? Wat raakt hem of haar zo diep? Door de binnenkant te begrijpen, kunnen we beter afstemmen aan de buitenkant.
Het model is ook toepasbaar op volwassenen. Veel hoogbegaafde volwassenen herkennen zich pas in dit model als hun kind gediagnosticeerd wordt. Ze ontdekken dat hun diepe gevoeligheid, behoefte aan zinvolle relaties en frustratie over onrecht geen ‘zwaktes’ zijn, maar kernonderdelen van hun profiel.
Wat betekent dit in de praktijk?
Onderken perfectionisme: Help kinderen kleine stappen te zetten, en geef complimenten op inzet, niet alleen resultaat.
Erken gevoelens: Relativeer niet te snel, maar geef ruimte aan beleving (“Wat raakt je hierin?”).
Neem kritische vragen serieus: Een uitleg van ‘waarom’ helpt om samenwerking op gang te houden.
Wees voorspelbaar en eerlijk: Hoogbegaafde kinderen voelen inconsequenties feilloos aan.
Zorg voor psychologische veiligheid: Deze kinderen moeten zichzelf mogen zijn, ook als dat ‘veel’ of ‘anders’ is.
Meer weten?
Kieboom, T. (2014). Meer dan intelligent: kracht en kwetsbaarheid van hoogbegaafde kinderen.
Kieboom & Venderickx. (2016). Hoogbegaafd – als je kind (g)een Einstein is.