Onderpresteren doorbreken: hoe zet je talent weer in beweging?

Van stilstand naar groei: samen werken aan motivatie en vertrouwen

Lara is negen jaar. Thuis praat ze honderduit over planeten en het heelal. Ze tekent raketten, kijkt documentaires en stelt vragen waar haar ouders soms geen antwoord op weten. Maar op school is ze een ander kind: stil, terughoudend, en vooral bezig met niet opvallen. Ze doet braaf mee met de opdrachten, maar haalt gemiddeldes die totaal niet passen bij de nieuwsgierige en leergierige kant die thuis zo duidelijk zichtbaar is. Als haar ouders vragen waarom ze op school niet laat zien wat ze kan, antwoordt ze zachtjes: “Anders vinden ze me raar.”

Dit is de realiteit van veel hoogbegaafde kinderen die onderpresteren. Niet omdat ze niet willen leren, maar omdat ze ergens onderweg het plezier en de veiligheid om zichzelf te laten zien zijn kwijtgeraakt. Het doorbreken van onderpresteren vraagt om geduld, samenwerking en vooral: erkenning.

Stap 1: Herken en benoem zonder oordeel

De eerste stap is zien wat er gebeurt. Voor kinderen is het vaak een opluchting als iemand woorden geeft aan hun worsteling. Benoem wat je ziet, maar zonder oordeel:

• “Ik merk dat je thuis zoveel weet, maar dat je dit op school niet laat zien.”

• “Klopt het dat je bang bent om op te vallen?”

Onderzoek laat zien dat erkenning van gevoelens een belangrijke voorwaarde is om verandering op gang te brengen (Reis & McCoach, 2000). Alleen al het gevoel dat een volwassene begrijpt hoe moeilijk het is, kan spanning verminderen.

Stap 2: Creëer echte uitdaging

Hoogbegaafde kinderen hebben vaak meer nodig dan alleen méér van hetzelfde. Ze verlangen naar verdieping, nieuwe verbanden en ruimte voor hun eigen ideeën. Compacten (het overslaan van herhalingsstof) en verrijkingsopdrachten (projecten, onderzoek, creatief werk) kunnen het verschil maken.

Van Gerven (2010) benadrukt dat verrijking geen “extra werk” moet zijn bovenop de gewone stof, maar vervanging van saai, repetitief werk. Alleen dan voelt het kind zich echt serieus genomen.

Stap 3: Werk aan mindset en zelfbeeld

Veel onderpresteerders ontwikkelen een fixed mindset: de overtuiging dat hun intelligentie vaststaat en dat fouten maken bewijst dat ze “toch niet slim genoeg” zijn. Dit versterkt vermijdingsgedrag.

Het werken aan een growth mindset – het idee dat je door inspanning en leren groeit – kan onderpresteren helpen doorbreken (Dweck, 2006). Dit vraagt om een andere manier van feedback geven: niet complimenteren op “slim zijn”, maar op inzet, doorzettingsvermogen en creativiteit.

Voorbeeld: in plaats van “Wat ben je slim dat je dit weet”, zeg je: “Wat goed dat je een moeilijke vraag durfde te stellen” of “Wat knap dat je bleef proberen, ook al was het lastig.”

Stap 4: Help kinderen zichzelf te durven laten zien

Onderpresteren is vaak ook een sociale strategie. Kinderen willen niet te veel afwijken van hun klasgenoten, uit angst voor opmerkingen of buitensluiting. Het is dan veiliger om zich aan te passen.

Ouders en leerkrachten kunnen dit doorbreken door kinderen te laten ervaren dat anders zijn ook waardevol kan zijn. Dat kan klein beginnen:

• in een plusklas of verrijkingsgroep waar kinderen gelijkgestemden ontmoeten,

• door rolmodellen te laten zien van creatieve, slimme of eigenzinnige mensen,

• of door thuis te benadrukken dat uniek zijn geen last is, maar een kracht.

Onderzoek van Kieboom (2014) laat zien dat verbondenheid met andere hoogbegaafde kinderen een belangrijke beschermende factor is: herkenning geeft rust en maakt dat kinderen zich durven openstellen.

Stap 5: Betrek school actief

Als ouder kun je veel betekenen, maar onderpresteren doorbreken vraagt ook samenwerking met school. Bespreek je zorgen met de leerkracht en de intern begeleider. Vraag om een ontwikkelingsperspectiefplan (OPP) waarin afspraken vastliggen over uitdaging, begeleiding en monitoring.

Wees daarbij niet bang om concrete voorbeelden te noemen van wat je thuis ziet. Vaak helpt het om te benadrukken dat een kind thuis wél nieuwsgierig, creatief en actief is – zodat duidelijk wordt dat de lagere schoolprestaties niet het hele verhaal zijn.

Stap 6: Geef emotionele steun

Misschien wel de belangrijkste stap: er zijn voor je kind. Onderpresteren gaat vaak gepaard met gevoelens van falen, schaamte of eenzaamheid. Een veilige thuisbasis, waar fouten gemaakt mogen worden en emoties er mogen zijn, geeft kinderen de ruimte om opnieuw te groeien.

Het helpt ook om samen terug te kijken: “Weet je nog toen je dacht dat je dit niet kon, en dat het tóch lukte?” Kleine successen zichtbaar maken versterkt het vertrouwen dat inspanning zinvol is.

Samen weer in beweging

Onderpresteren doorbreken is geen kwestie van één gesprek of één aanpassing. Het is een proces van geduld, volhouden en kleine stappen. Maar met erkenning, echte uitdaging en een veilige omgeving kunnen kinderen opnieuw gaan groeien.

Ouders vertellen vaak dat hun kind na een periode van erkenning en passende aanpassingen weer nieuwsgierig wordt, meer energie krijgt en trots durft te zijn op zichzelf.

Zoals Tessa Kieboom (2014) schrijft: “Hoogbegaafde kinderen hebben niet alleen recht op onderwijs dat aansluit bij hun capaciteiten, maar ook de noodzaak ervan. Zonder uitdaging verdwijnt hun motivatie en levenslust.”

Bronnen:

• Kieboom, T. (2014). Meer dan intelligent.

• Van Gerven, E. (2010). Onderpresteren bij (hoog)begaafde leerlingen.

• Reis, S., & McCoach, D. (2000). The underachievement of gifted students: What do we know and where do we go?

• Dweck, C. (2006). Mindset: The New Psychology of Success.